Op weg naar 2020 en daarna
Al ons voedsel wordt geproduceerd door boeren en tuinders, of gevangen door vissers. Dat is altijd zo geweest, en zal altijd zo blijven. Hoewel: steeds vaker komt het primaire voedsel uit dermate grote en hoogtechnologische bedrijven (stallen en kassen) dat je bijna kunt spreken van 'agrarische fabrieken'; maar dan nog zou je de bazen en arbeiders van die fabrieken 'boeren en tuinders' kunnen noemen.
Trotse boeren?
Is er reden om trots te zijn op boeren en tuinders? Dat moet ieder voor zich weten. De boeren en tuinders zelf mogen trots zijn op hun werk – zij voeden immers de mensen.
Eind 2019 leek die trots te worden vermengd met een combinatie van boosheid en overmoed: duizenden boeren gingen met hun tractoren de snelweg op, blokkeerden bedrijven en instellingen en eisten bepaalde politieke beslissingen. Dit 'recht' en het respect dat zij opeisten, baseerden zij op hun functie als producten van ons voedsel.
Daar valt echter nogal wat op af te dingen. Veel Nederlandse boeren, vooral die met de grootste tractoren, produceren amper voedsel voor mensen, maar wel voor dieren: mais, en ook graan waar je geen brood van kunt bakken, alsmede suikerbieten, waar je alleen suiker van kunt maken, en daarvan is er op de wereld al meer dan genoeg. Of het zijn veeboeren, en die werken vooral voor de export en met hun activiteiten belasten zij het milieu (onbedoeld, maar toch) zeer aanzienlijk, met stikstofverbindingen en fosfaat.
Boeren mogen best trots zijn op hun werk, maar ze hoeven trots of respect niet ook nog eens op te eisen van burgers omdat ze immers al gewoon betaald krijgen voor hun werk. Dat gaat vaak gepaard met fikse Europese subsidies, volgens dagblad Trouw met zo'n 500 euro per gezin.
Hardwerkende tuinders
Bij tuinders ligt dat anders: die produceren (naast bloemen) eigenlijk alleen voedsel voor mensen, en nog gezond ook. Tuinders met klompen en een blauwe overall bestaan hier en daar nog wel, maar de meesten kun je beter agrarisch ondernemer noemen. Een 23-jarige tuinder die €5 miljoen leent voor zijn bedrijf met kassen is geen uitzondering.
In zijn privé-leven zal een tuinder heus romantiek kennen, zijn bedrijf is vooral pure business. Een moderne tuinder met een kassencomplex is een ondernemer, die vaak al het uitvoerende werk toevertrouwt aan een bedrijfsleider en andere middelmanagers, die vervolgens vele vaste en losse medewerkers aansturen. Dat werk is niet altijd leuk. Maar alle producten zijn mooi, gewenst en gezond, terwijl er bijna geen vervuiling is. Glastuinders verbruiken wel veel energie, maar gebruiken meer CO2 dan ze produceren. Tuinders van de vollegrond verbruiken veel minder energie, maar helaas wel meer bestijdingsmiddelen - die gelukkig zelden achterblijven op de groenten of het fruit.
Ecologisch verantwoord
In alle gevallen zijn er steeds meer tuinders die hun technieken en methoden voortdurend proberen te verbeteren. Zij werken geheel zonder gebruik van gif en proberen energieneutraal te zijn. 'Biologisch' is dat niet, maar wel ecologisch zeer verantwoord. Dit zijn ondernemers die iets durven te proberen, die hun nek uitsteken. Dat kán hen financieel nekken, maar vaker verdienen ze er een goede boterham mee. Met zo'n aanpak kun je uitgroeien tot een internationaal tomatenbedrijf van zo'n 200 hectare, zoals Agrocare.
Deze innovatieve, hardwerkende tuinders zijn de 'trekkers' die agrarisch Nederland nodig heeft en waar het land trots op kan zijn. Dat is iets heel anders de trekkers of tractoren die op en in de weg staan.
Innovaties voor de wereld
Innovatieve boeren en tuinders zijn niet alleen nodig voor Nederland, maar voor de hele wereld. Al langer zijn er zorgen of er voor de naar verwachting 10 miljard mensen in 2050 voldoende voedsel van goede kwaliteit zal zijn. 'Dat kan lukken, we hebben per slot nog dertig jaar de tijd om dat voor elkaar te krijgen', was de hoopvolle boodschap van de EAT-Lancet commissie, waarin voedseldeskundigen vanuit de hele wereld samenwerken.
Na drie jaar intensief onderzoek kwamen zij in januari 2019 met hun conclusies: om de aarde niet naar de knoppen te laten gaan kunnen we nog maar heel beperkt roodvlees eten, en voor onze eigen gezondheid is het nodig om veel minder suiker- en meelhoudende producten te eten. Wat wel kan? Nou, bijna alles: alle soorten groenten en fruit, volkoren granen, peulvruchten, noten, en wat kip of vis.
'Een radicaal ander eetpatroon' noemde de NOS dat. Het Voedingscentrum bekeek het wat nuchterder: 'lijkt erg op onze Schijf van Vijf'.
Iedereen doet mee
Verandering is nodig, dat is wel duidelijk. Als het goed is doet iedereen mee:
- boeren en tuinders: efficiënt werken, zonder te vervuilen
- handel: stel dienstverlening voorop, niet geld verdienen
- supermarkten: stop met verspilling en onverantwoord goedkope aanbiedingen
- consumenten: kies gezond, laat goedkope rommel liggen
- overheid: steun alleen nog een gezond voedselsysteem
Kortom: geef ruimte aan de 'trekkers', en laat de tractors thuis. Aan het werk!