Warm gebakken brood, versgezette koffie of een zojuist doorgesneden sinaasappel - het kan allemaal zó lekker ruiken. Maar hoe werkt dat precies: ruiken? Dat is verbijsterend ingewikkeld voor wie zich verdiept in de neus, in cellen en receptoren, in moleculen en nog kleinere ‘deeltjes’. Er komt zelf kwantummechanica aan te pas.
Geurmoleculen
Ruiken doen we met de neus. En wel met de vele geurreceptoren die bovenin dat reukorgaan zitten, zo leren we allemaal op school. Geurreceptoren nemen geurmoleculen waar, en geven een seintje aan de hersens. Wie wil weten hoe dat precies werkt, ‘een geurmolecule waarnemen’, kan zijn hart ophalen in het vorige week verschenen boek ‘Hoe leven ontstaat’*.
Reukzenuwen
Ruiken doen we met het geurepitheel dat bovenin de neus zit. Dat is slechts drie vierkante centimeter groot, maar er zitten slijmklieren met miljoenen reukzenuwen. Die zenuwen zijn vergelijkbaar met de zogeheten ‘kegeltjes en staafjes’ in de ogen die licht opvangen. Maar ‘ruiken’ werkt op (sub)atomair niveau veel ingewikkelder dan ‘kijken’.
Trilling molecule bepaalt geur
Merkwaardig dat soms heel verschillende moleculen toch ongeveer eenzelfde geur opleveren, terwijl moleculen die vrijwel precies gelijk zijn juist heel verschillende geurbelevingen kunnen veroorzaken. De oorzaak daarvan lijkt inmiddels duidelijk. Het is niet zozeer de vorm van een molecule die zijn geur bepaalt, maar de trilling of frequentie ervan.
Zalm ruikt de weg naar huis
De natuurkundige of chemische fijnproevers kunnen in het boek lezen hoe mogelijk ‘inelastische tunneling van elektronen’ een essentiële rol speelt bij het waarnemen van geuren. Voor anderen is het aardig om te lezen hoe extreem goed sommige vissen kunnen ruiken, en hoe zalmen wellicht de weg terugvinden naar hun geboorteplek door te ruiken.
Hoe leven ontstaat, Op het snijvlak van biologie en kwantumleer
Auteurs: Jim Al-Khalili en Johnjoe McFadden
Uitgever: Atlas Contact
isbn 978 90 450 2930 6