Er is een sterk verbeterd alternatief voor antibiotica op komst: net zo werkzaam, maar zonder nare bijwerkingen. Dat alternatief is gebaseerd op de techniek Crispr-cas. Die techniek bestaat al een aantal jaren, en wordt op experimentele basis toegepast voor de bestrijding van erfelijke ziektes. Deze techniek kan ook worden ingezet voor een geheel nieuw type anti-biotica.
Antibiotica doden álle bacteriën
Anti-biotica bestaan nu ruim een halve eeuw en hebben vele duizenden (misschien miljoenen) mensen het leven gered. Maar anti-biotica hebben vaak nare bijwerkingen: ze doden niet alleen ziekmakende bacteriën, maar vrijwel álle bacteriën in de darmen. Ze zijn daarom een soort massa-vernietigingswapens.
CRISPR-Cas
De techniek Crispr-cas is sinds enkele jaren in gebruik. Met behulp daarvan kunnen heel precies wijzigingen worden aangebracht in genetisch materiaal. Daarmee kunnen erfelijke ziektes of gebreken worden opgeheven. Deze heel precieze aanpak kan nu ook worden ingezet tegen ziekmakende bacteriën die iemand in maag of darmen heeft.
Precisie-gereedschap
De toepassing van Crispr-cas behelst twee hoofdzaken: een ‘precisie-tang’ en ‘reserve-onderdelen’. Die ‘precisie-tang’ bestaat louter uit eiwitten en de ‘reserve-onderdelen’ zijn stukje DNA (ook eiwit). Die tang, of schaar kan zó worden gemaakt, dat die louter en alleen bepaalde ziekmakende bacteriën aanpak.
Het aanvallen van de ziekmakende bacteriën kan soms ook zonder de genetische reserve-onderdelen. Het volstaat dan om met de tang een stukje DNA van de bacterie kapot te knippen, en wel zodanig dat de bacterie daaraan doodgaat.
Apotheker in je buik
Een stap verder is om het DNA van een (schadelijke of nuttige) bacterie op twee plaatsen door te knippen en als ‘reserve-onderdeel’ een nieuw stuk DNA in te bouwen. Gevolg daarvan is dat de bacterie met dat nieuwe DNA een medicinale stof gaat aanmaken, of een eiwit dat heel specifiek giftig is voor ziekmakende bacteriën. Je krijgt als het ware een chirurg en een apotheker (op moleculaire schaal) in je buik.
Eligo
De Franse onderneming Eligo heeft nu een methode ontdekt om meerdere van dit soort ‘gereedschappen’ aan te maken, afhankelijk van het doel, en precies díe reserve-onderdelen te maken en meesturen die nodig zijn. Het vergt nog wel veel onderzoek om werkelijk een ruim gesorteerde ‘gereedschapskist’ samen te stellen met instrumenten die heel precies en zonder gevaar hun werk kunnen doen. Maar de basistechnieken ervoor zijn beschikbaar.
De techniek van CRISP-Cas is uitgelegd bij onder meer DeKennisVanNu en VIB.