Listeria - een niet uit te roeien rotbacterie

Vorige week was het weer raak: een 'uitbraak' van de bacterie Listeria monocytogenes. Een echte rotbacterie, want hij zit altijd overal en je kunt er flink ziek van worden. Wie een zwakke gezondheid heeft kan er zelfs dood aan gaan – en dat gebeurde de afgelopen twee jaar ook driemaal.
Is zo'n rotbacterie nou niet uit te roeien? Nee, dat zal niet lukken. Want hij zit echt overal in en op: vlees, vis, ei en melk maar ook in groente en eigenlijk kan het in elk soort voedsel zitten. Maar ook op levende dieren, en in de grond of het water.

In rauwe producten

De bacterie heeft een voorkeur voor rauwe producten, zoals rauw vlees en zeker ongekookte melk. Daarom zijn vooral de zogeheten rauwmelkse kazen (gemaakt van rauwe, niet-gepasteuriseerde melk) en paté of filet americain berucht om besmettingen met deze bacterie.
Ook lekker om te weten: de bacterie zit waarschijnlijk ook bij jou nu in je buik, of op je huid. Een klein beetje is niet erg, die bacteriën worden in toom gehouden of zelfs gedood door talloze andere bacteriën in onze darmen of ons natuurlijke immuumsysteem. Het gevaar van besmet voedsel zit hem erin dat je daarmee ineens een hele vracht bacteriën tegelijk binnenkrijgt. Dat kan leiden tot hoofd- en buikpijn, misselijkheid of erger.

Wassen en bakken

Het risico van rauwmelkse kaas of filet americain is dat de bacterie er in grote hoeveelheden in zit en dat je dat zomaar opeet, want je ziet of ruikt het niet. Een besmet stuk vis of vlees wordt doorgaans eerst gebakken alvorens het op te eten – daar kan die rotbacterie niet tegen. Besmette groente kan al veilig eetbaar worden door het goed te wassen.
Riskant is ook bijvoorbeeld gerookte vis of gesneden vleeswaren: die kun je doorgaans zonder verdere bewerking eten, maar mocht daar een Listeriabesmetting in zijn gekomen, dan kan de bacterie zich in de verpakking flink hebben vermeerderd.

De prijs van grootschaligheid

Op voedingsmiddelenbedrijven rust de plicht om voedsel veilig af te leveren, dus om besmettingen te voorkomen. Daar zijn allerlei richtlijnen en verplichtingen voor, en met behulp van de nodige technieken en methodes is besmetting eigenlijk altijd te voorkomen. Maar: het blijft altijd mensenwerk, met dus de kans op fouten. Al tientallen jaren waarschuwen experts dat de grootschalige industriële productie een risico inhoudt: het kán altijd ergens toch fout gaan, en door de grootschaligheid gaat het dan ook direct heel erg fout.

Doodzonde

Dat zagen we nu ook gebeuren: enorme hoeveelheden voedsel zijn vorige week in de vuilnisbak verdwenen en vernietigd. Waarschijnlijk was met het meeste daarvan niks aan de hand - doodzonde dus. Maar ja, veiligheid boven alles en niet ingrijpen was pas echt een 'doodzonde' geweest.
Een bedrijf waar een besmetting is opgetreden, verdient op zijn minst strenge extra controles. Schoon en veilig werken kost altijd geld. Het is de plicht van fabrikanten om alle noodzakelijke kosten te maken en niet te zwichten voor de verleiding om makkelijk en goedkoop te werken om zo lekker goedkoop te kunnen leveren. Want in het ergste geval geldt: goedkoop = doodkoop.

Boerenprotest en voedselvoorziening

Duizenden boeren protesteerden op 1 oktober door met hun tractoren op te trekken naar regeringscentrum Den Haag. Zij richtten zich primair tegen de politieke wens de veestapel fiks in te krimpen, mogelijk te halveren. Secundair eisten zij 'meer waardering' voor hun werk en positie, waarbij werd opgemerkt dat zij per slot van rekening zorgen voor de productie van ons voedsel. Daar zit wat in, maar klopt dat wel?

Welk voedsel uit eigen land?

Ga zelf maar eens na waar je eigen voedsel vandaan komt. Verse groenten komen vaak uit Nederland, maar niet altijd, en zeker ook niet het hele jaar. Van het fruit komen appels, peren en bessen vaak uit eigen land, maar ook hier lang niet het hele jaar; bananen, sinaasappelen, mandarijnen en heel veel soorten ander fruit is allemaal import. Aardappelen zullen wel vrijwel altijd van 'eigen bodem' zijn, maar rijst nooit en pasta zelden. Bonen in allerlei soorten kunnen uit eigen land komen, maar komen een flink deel van het jaar uit Afrikaanse landen. Brood is natuurlijk gebakken in eigen land, maar het meel ervoor komt vrijwel altijd van over de grens. Vlees komt wel vaak uit Nederland. Maar als de veehouderij zou halveren, kan nog altijd elke Nederlander probleemloos vlees uit eigen land blijven eten, omdat verreweg het meest 'Holland-vlees' voor de export is bestemd. Dat geldt evenzeer voor zuivel: melk, yoghurt, kaas en dergelijke.
Nu is het niet verkeerd dat Nederlandse boeren produceren voor consumenten in andere landen. Best goed, want werken heel efficiënt. Maar veel beter is het – voor het milieu, voor dieren, voor consumenten en voor boeren zelf – als voedsel wordt geproduceerd in de nabijheid van de afnemers, bijvoorbeeld maximaal 500 kilometer ver.

Bijdrage aan de economie

Een ander verhaal is de bijdrage van de agrarische sector aan de Nederlandse economie. Die van de boeren en tuinders is op zich niet zo groot: 1,4 %. Maar in combinatie met de daarmee nauw verbonden verwerkende industrie is het al gauw 7,5 %; daarvan is 4,7 % gebaseerd op in Nederland verbouwde grondstoffen, de rest op import zoals cacao, granen (veevoer) en tabak. Het totale agrocomplex zorgt voor circa 9 % van de werkgelegenheid.
Van deze hoeveelheden is circa eenvijfde deel toe te schrijven aan de intensieve veehouderij. Het is juist dit deel dat grotendeels verantwoordelijk is voor de overmatige uitstoot van stikstof en daarom beperkt zal moeten worden. Ook bij een halvering van de veehouderij zal niemand honger hoeven lijden en zal de economie niet instorten. Alleen boeren in de directe nabijheid van stikstofgevoelige natuurgebieden kunnen nadeel ondervinden, maar daar lijkt een goed financieel vangnet voor te komen.

Meer cijfermatige gegevens over het agrocomplet bij Agrimatie.nl.

16 oktober Wereldvoedseldag

Voor het veertigste jaar op rij is 16 oktober Wereldvoedseldag. Het is een initiatief van de Verenigde Naties en krijgt daarom wereldwijd aandacht. In Nederland dreigt die aandacht te worden overstemd door het geronk van duizenden tractoren van opnieuw protesterende boeren. In veel andere landen, vooral de welvarende, zal er zeker aandacht voor zijn dat ook nu nog elke dag ruim 800 miljoen mensen 's avonds met een lege maag naar bed moeten. Extra schrijnend is dat er tegelijk tweemaal zoveel mensen zijn met juist een te volle maag, althans met ongezond overgewicht. Ook daar is aandacht voor op Wereldvoedseldag, want die dag vraagt aandacht voor de productie, de verdeling en de consumptie van voldoende voedsel van de juiste kwaliteit voor alle mensen op aarde.

Voorafgaand aan Wereldvoedseldag is er de Dutch Food Week (die 11 dagen duurt), van 5 - 16 oktober. Ondanks de gekozen naam gaat dit over de Nederlandse voedingsmiddelenindustrie. Verspreid over het land zijn er ruim tweehonderd activiteiten, uiteenlopend van lezingen en open dagen tot eet- en kooksessies. Ook als iets gratis is, kan aanmelding vooraf verplicht of gewenst zijn.

Kijktips voor de komende week:

Periodiek vasten - Hoe gezond is dat? (spoiler: heel gezond), Aflevering van nieuwe serie 'Dokers van morgen', di. 8 okt. 21:25 uur, NPO 1.

Cholesterol te hoog? - Steeds meer twijfel over risico's van hoog cholesterolgehalte, di. 8 okt. 20:15 uur, Arte (Duits).